معرفی و نقد بر چند سند تصویری‌ـ تاریخی تازه یافته در مورد میدان نقش‌جهان

چکیده میدان نقش‌جهان شاخص‌ترین میراث معماری دوران شکوفایی اقتصادی‌ـ سیاسی شهر اصفهان در عصر صفوی است. باوجود حدود چهارصد سال تألیف و ترجمه پیرامون ویژگی‌های این فضای پویای تاریخی و تجدید چاپ مکرر اسناد و مدارک تاریخی مرتبط با این میدان، اسناد مصور ارزشمندی وجود دارد که تاکنون گمنام مانده است. از سوی دیگر در حوزة مرمت معماری، یکی از مهم‌ترین مسایل مؤثر در بهبود روند تحول و تداوم و کنترل اصالت اقدامات مرمتی در بناها و شهرهای تاریخی، شناخت بهتر ویژگی‌های منظر تاریخی آنها است. در این راستا با بهره‌گیری از روش توصیف تاریخی و مطالعات تطبیقی می‌توان ضمن گویاسازی اسناد مصور کهن از طریق مقایسۀ‌ آنها با یکدیگر و منابع مکتوب به بررسی تحول و تداوم ویژگی‌های این فضای زندة تاریخی نسبت به وضع موجود پرداخت. از یافته‌های علمی تاریخی‌ـ باستان‌شناسی و معماری این پژوهش می‌توان به مطالبی که این اسناد مصور در تأیید و تکمیل منابع مکتوب و تصویری ارائه می‌دهد، چیدمان عناصر داخل میدان (میله‌ قپق، توپ‌ها)، تحول و تداوم عناصر پیرامونی (تزئینات ایوان کاخ سلطنتی، ساعت شاه و عملکرد و کالبد معماری نقاره‌خانه و قیصریه) و روابط اجتماعی مردمان اشاره کرد. همچنین پلکان کنار ایوان کاخ عالی‌قاپو در دوران صفوی و حوضی در جلوخان مسجد شیخ‌لطف‌الله در دوران قاجار که امروزه دیگر وجود ندارد ناگفته‌هایی از کالبد تاریخی این میدان به‌شمار می‌رود. چنین به نظر می‌رسد برخی دیگر از نویافته‌های اسناد مصورهمچون احتمال وجود بادبند در میان ستون‌های عمارت عالی‌قاپو، کیفیت مسیرها و دروازة‌ جلفا در بدنۀ غربی میدان پرسش‌هایی هستند که در آینده در دیگر اسناد و مدارک تاریخی می‌تواند مورد کنکاش قرار گیرد. لذا این مقاله تلاش دارد با معرفی و نقد اسناد تصویری‌ـ تاریخی ارزشمند تازه یافته و کم نظیری که مواریث فرهنگی کشور محسوب می‌شوند به بازشناسی و بیان ناگفته‌هایی در مورد ویژگی‌های کالبدی و کارکردی عناصر تاریخی این میدان بپردازد.